نرخ ارز موثر واقعی، ازجمله متغیرهایی است که انحراف آن از مقادیر تعادلی می­تواند، عملکرد شاخص­های اقتصاد کلان را تحت تاثیر قرار داده و موجب ایجاد فضایی بی­ثبات و نامطمئن در اقتصاد می­شود. از این رو، برای بررسی عوامل موثر بر انحراف نرخ ارز موثر واقعی در کشورهای عضو اوپک طی دوره 2019- 1980، ابتدا، در چارچوب روش کمترین مجذورات معمولی پویا عوامل موثر برای تعیین نرخ ارز موثر واقعی تعادلی بررسی شده است و نتایج تخمین اثرات مثبت شوک­های نفتی بر تشدید انحراف نرخ ارز را تایید می­نماید. سپس، تاثیر شاخص­های کیفیت  نهادی و شاخص توسعه مالی بر انحرافات نرخ ارز با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته تابلویی بررسی شده است. نتایج حاصل ازبرآورد در این مرحله، حاکی از آن است که، شاخص توسعه مالی تاثیر مثبت و  شاخص­های کیفیت نهادی اعم از؛ ثبات دولت (حاکمیت قانون)، توانایی حساب دموکراتیک (دموکراسی)، شرایط اجتماعی و اقتصادی(حقوق سیاسی و آزادی مدنی) اثر منفی و معنی داری بر انحراف نرخ ارز موثر واقعی داشته است. لذا، برنامه و سیاست­ها در کشورهای مورد مطالعه باید به ارتقا کیفیت تنظیم مقررات بازار، پاسخگویی دولت در قبال عملکرد خود و تامین ثبات سیاسی و اقتصادی معطوف شود

این مقاله اثر انحراف نرخ واقعی ارز از مسیر تعادلی بر رشد اقتصادی ایران، طی دوره 1340 تا 1380 را مورد آزمون قرار می دهد . برای این منظور از سه معیار تفاوت نرخهای رسمی و موازی ارز، نظریه برابری قدرت و مدل ساختاری برای اندازه گیری شاخص انحراف نرخ واقعی ارز استفاده گردیده است.نتایج بررسیهای تجربی نشان می دهد که انحراف نرخ واقعی ارز در هر سه مدل و بدون وقفه تاثیر منفی بر رشد اقتصادی ایران می گذارد همچنین نتایج حکایت از تاثیر قویتر شاخص انحراف نرخ واقعی ارز براساس معیار نظریه برابری قدرت خرید نسبت به دو معیار دیگر دارد.  

نرخ ارز به عنوان یکی از کانال های ارتباط اقتصاد ملی با محیط بین الملل از مهم ترین متغیرهای اقتصادی به حساب می آید. انحراف این متغیر از مقدار تعادلی آن تقریباً در اکثر کشورها مشاهده می شود. اما این موضوع به عنوان یک پدیده مزمن در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بسیار مشهود است. بررسی این موضوع با تأکید بر نرخ ارز واقعی در دوره زمانی پس از انقلاب در دستور کار مطالعه حاضر می باشد. بدین منظور در قالب یک رویکرد سیستمی و با استفاده از الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE) به شبیه سازی رفتار نرخ ارز واقعی تعادلی در ایران در دوره 1394-1360 و محاسبه میزان انحراف و ماهیت آن پرداخته شده است. نتایج حکایت از آن دارند که طی این مدت با توجه به طیف متنوعی از سیاست های اتخاذ شده در بازار، نرخ ارز واقعی در سه دوره به طور محسوسی دچار انحراف شده است. انحراف اول مربوط به سال های اوج جنگ تا سال 1367 است. انحراف دوم به صورت نسبتاً محدود طی دوره 80-1374 اتفاق افتاده است و انحراف سوم که شدیدترین ناترازی نرخ ارزی طی دوره مورد بررسی بوده است از سال 1385 آغاز و تا سال های آغازین دهه 1390 ادامه داشته و سپس از شدت آن کاسته شده است. با استناد به نتایج مطالعه حاضر می توان انحراف نرخ ارز (واقعی) را یکی از چالش های مزمن و تاریخی اقتصاد ایران به حساب آورد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در اقتصاد ایران، بررسی عوامل تعیین کننده صادرات غیرنفتی و ارائه راهکارهای لازم برای توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف اصلی این تحقیق برآورد اثر انحراف نرخ ارز موثر واقعی بر صادرات غیرنفتی ایرانطی دوره زمانی 1360-1391 است. در این راستا، نرخ موثر تعادلی ارز با استفاده از روش  BEERبرآورد شده است. با توجه به مبانی نظری و مطالعات تجربی ابتدا متغیرهای تاثیر گذار بر نرخ ارز تعادلی همانند، قیمت نفت، شاخص سیاست مالی، نرخ نقدینگی، جریان سرمایه، درجه باز بودن تجارت و رابطه مبادله، در اقتصاد ایران شناسایی گردید، سپس برای انجام آزمون هم انباشتگی بین متغیرها در مدل BEER از روش جوهانسن- جوسیلیوس استفاده گردید و مقادیر انحراف نرخ ارز موثر واقعی(REER)  محاسبه شد.در مرحله آخر، تاثیر این انحراف بر صادرات غیرنفتی با استفاده از روش ARDL تخمین زده شد. نتایج تخمین نشان می دهد که REER در طول دوره مورد بررسی دارای انحراف های بسیاری بوده است. بیشترین مقدار انحراف 18.67 درصد مربوط به سال 1384 بوده که مشخص می کند پول ملی بیش از حد ارزش گذاری شده است. همچنین همه متغیرهای توضیحی در بلندمدت تاثیر معنی داری بر صادرات غیرنفتی داشته اند، بدین معنا که به ترتیب تولید ناخالص داخلی تاثیر مثبت، انحراف نرخ ارز موثر واقعی، رابطه مبادله و نرخ واقعی ارز تاثیر منفی و معنی داری بر صادرات غیرنفتی ایران دارند.

هدف اصلی این مطالعه، بررسی درجه انتقال نرخ ارز بر شاخص قیمت مصرف کننده با درنظرگرفتن انحراف نرخ واقعی ارز در ایران با استفاده از داده های سری زمانی طی دوره زمانی 1353 1387 است. بدین منظور، نخست، با به کارگیری روش ARDL، انحراف نرخ واقعی ارز از مقادیر تعادلی بلندمدت محاسبه شد. سپس، میزان انتقال نرخ ارز بر شاخص قیمت مصرف کننده با درنظرگرفتن انحراف نرخ واقعی ارز بررسی شد. نتایج تخمین مدل انتقال حاکی از آن است که درجه انتقال نرخ ارز در کوتاه مدت بسیار اندک است، اما به مرور زمان به شدت افزایش می یابد. اما، همچنان درجه انتقال ناقص است. همچنین، نتایج نشان می دهد رابطه مثبت و معنی داری بین انحراف نرخ واقعی ارز و شاخص قیمت مصرف کننده وجود دارد و اثر انحراف نرخ واقعی ارز بر شاخص قیمت مصرف کننده به مرور زمان افزایش می یابد.

انحراف نرخ حقیقی ارز از مقدار تعادلی آن یکی از مباحث مناقشه آمیز در اقتصاد ایران است. از یک طرف، با به چالش کشیدن نظریه ی برابری قدرت خرید این ایده مطرح است که باید دولت از کاهش ارزش واقعی ریال جلوگیری کرده و مانع انتقال نرخ ارز به تورم شود. از طرف دیگر، آسیب هایی که انحراف نرخ ارز بر تولید داخلی، صادرات غیرنفتی و اشتغال دارد، باعث می شود از آن به عنوان پدیده ای نامطلوب یاد شود. در این راستا، پژوهش حاضر با این ایده که اثرات انحراف نرخ ارز به محیط تورمی بستگی دارد، اثرگذاری غیرخطی انحراف نرخ ارز بر تورم را در بازه ی 1393: 4-1360: 2 بررسی کرده است. نتایج حاصل از برآورد الگوی ارائه شده توسط عطیف علی جفری (2010) به کمک رهیافت چرخشی مارکوف، نشان می دهد زمانی که تورم میانگین بالا و نوسان شدید را تجربه می کند انحراف نرخ ارز اثر منفی بسیار ناچیزی بر تورم دارد. اما مادامی که در فاز میانگین اندک و کم نوسان قرار می گیرد، افزایش در انحراف نرخ ارز فشار تورمی ایجاد خواهد کرد. بنابراین، نه تنها ارزش گذاری بیش از اندازه ی نرخ ارز در مواقعی که تورم افزایش فزاینده دارد اثرات مطلوب و چشم گیر بر تورم ندارد، بلکه تهدیدی جدی برای ثبات و کاهش تورم محسوب می شود. با تحلیل نتایج حاصل از این مطالعه، دلالت های سیاستی مهمی فراهم شده است.

با این فرض که نرخ ارز بر تراز منابع از طریق تبدیل هزینه تاثیر گذار است، زمینه های پژوهش در خصوص رفتار نرخ واقعی بلند مدت ارز فراهم می شود. روش های ساختاری بر مبنای مدلهای مختلف، قابل فرمول بندی است، اما کاربردی ترین شیوه در عمل مدل تعادل جزئی تجارت بر مبنای مفهوم تعادل اساسی نرخ واقعی ارز ویلیامسون است. در این مدل سعی می شود با معرفی مفهوم حساب جاری مطلوب، نرخ ارزی که برای دستیابی به آن لازم است مشخص شود. (بروسکی و کوهارد، 2000) در یک چارچوب نئوکلاسیکی، از دید ویلیامسون، پس انداز با تولید در اشتغال کامل منهای مصرف و پرداخت های بهره وام های خارجی معادل است. مصرف نیز بر پایه نظریه سیکل زندگی قابل تعریف ودر طول زمان ثابت است. در این صورت، حساب جاری بهینه در نتیجه تفاوت سرمایه گذاری و پس انداز و بهره پرداختی وام های خارجی قابل حصول است. بر این اساس نرخ واقعی ارز به عنوان نرخی خواهد بود که بتواند تراز حساب جاری را برقرار کند که از آن تحت عنوان تعادل اساسی نام برده می شود. (ویلیامسون 1994).با توجه به فرضهای مدل معادله تجارت، یکی از متغیرهای لازم برای محاسبه نرخ واقعی ارز تعادل اساسی، شکاف نسبی تولید بالقوه با تولید واقعی یک کشور است که در این مطالعه برای ایران از روش فیلتری هودریک-پرسکات استفاده می شود تا به این سوال مطالعه حاضر پاسخ داده شود که وجود این شکاف در انحراف نرخ واقعی ارز از مسیر تعادلی بلند مدت خود چه تاثیری داشته است. با تعیین حساب جاری بهینه این مشخص می شود که مقادیر آن قبل از انقلاب، منفی و پس از انقلاب، مثبت بوده است. وضعیتی که با شرایط موجود در اقتصاد ایران نیز مطابقت دارد. همچنین با استفاده از روش معادله تجارت و نتایج کسب شده این واقعیت مشخص می گردد که به تدریج، اما همراه با نوساناتی که مربوط به شرایط خاص اقتصادی مقطع مربوطه است، انحراف از مسیر تعادلی بلند مدت نرخ واقعی ارز در ایران کاسته شده است.